Chanuka, czyli święto tysięcy świateł

Katarzyna Pruszkowska, INTERIA.PL: Wydawało mi się, że wszystkie żydowskie święta wywodzą się z Tory. Jednak nie ma w niej ani słowa o Chanuce...

Julia Makosz:Rzeczywiście, Chanuka jest jednym z trzech świąt, które nie wywodzą się bezpośrednio z Tory. Święta te są związane z wydarzeniami historycznymi i zostały ustanowione przez mędrców.

Proszę krótko wyjaśnić pochodzenie tego święta

- W II wieku przed wspólną erą państwo żydowskie znajdowało się pod grecko-syryjską okupacją. Za panowania Antiocha IV Epifanesa wyznawcom judaizmu zakazano studiowania świętych ksiąg, a także nakazano oddawać cześć pogańskim bożkom, w szczególności posągowi Zeusa, który został ustawiony w Świątyni Jerozolimskiej. Przeciw okupacji i bezczeszczeniu Świątyni wystąpił ród Hasmoneuszy, a na czele powstania stanął Juda Makabi, któremu po dwóch latach walk udało się zdobyć Świątynię.

Więc Chanuka jest pamiątką zwycięstwa Żydów nad poganami?

- Nie do końca. Kiedy Świątynia Jerozolimska została zdobyta, wyrzucono z niej wszystkie pogańskie przedmioty, nie było jednak dość oliwy, by móc zapalić menorę (świecznik, który powinien palić się bez przerwy). Znaleziono tylko jeden dzbanuszek z oliwą, a do wytłoczenia nowej potrzeba było ośmiu dni. Wtedy stał się cud - oliwa, która miała skończyć się po jednym dniu, wystarczyła na całe osiem dni. Właśnie ten cud świętujemy.

Skoro Chanuka nie pochodzi z Tory - kiedy została ustanowiona?

- Wydarzenia związane ze zwycięstwem Machabeuszy zostały opisane w Księgach Machabejskich, jednak te nie zostały zaliczone do kanonu świętych ksiąg żydowskich. O świętowaniu Chanuki mówi Talmud, przy czym największy nacisk położony jest na cud.

Ile dni trwa Chanuka? Wiem, że często święta obchodzone w Izraelu trwają krócej niż w diasporze - dlaczego?

- Rzeczywiście, większość żydowskich świąt obchodzi się poza Izraelem o jeden dzień dłużej. Dotyczy to jednak wyłącznie świąt biblijnych. Ta tradycja wywodzi się z czasów starożytnych, kiedy to początek miesiąca był określany na podstawie obserwacji księżyca. Wieści o tym były rozsyłane z Jerozolimy do odległych wspólnot, lecz mogło się zdarzyć, że nie dotrą na czas. Dla pewności, że święto będzie obchodzone we właściwym czasie, dodano w diasporze dodatkowe dni świąteczne. Chanuka jednak wszędzie trwa osiem dni, czyli tyle, na ile wystarczyło oliwy z małego dzbanka i ile było potrzeba, żeby wytłoczyć nową oliwę.

Jak obchodzi się Chanukę?

- Chanuka nie bez powodu nazywana jest świętem świateł. Najważniejszym momentem każdego z ośmiu świątecznych dni jest zapalanie chanukiji, czyli specjalnego świecznika. Chanukija ma osiem ramion i jedno dodatkowe, zwane szamesem (od niego odpalamy pozostałe świece). Każdego dnia zapala się o jedną świecę więcej - pierwszego dnia pali się jedna, ostatniego - osiem. Ważne jest, by świecznik umieścić w widocznym miejscu, na przykład na parapecie okna, by światła były widoczne z ulicy. Mają one być świadectwem cudu. Zapalaniu świec towarzyszy także odmawianie błogosławieństw. Podczas zapalenia pierwszej odmawianie są trzy:

Błogosławiony jesteś ty, Haszem, B-że, Królu Wszechświata, który uświęciłeś nas swymi przykazaniami i nakazałeś nam zapalanie świec chanukowych.

Błogosławiony jesteś ty, Haszem, B-że, Królu Wszechświata, który dałeś nam życie, utrzymałeś nas i pozwoliłeś nam dożyć tego czasu.

W pozostałe dni przed zapaleniem odmawiamy tylko dwa pierwsze błogosławieństwa.

Chrześcijańskie święta często wiążą się z unikalnymi potrawami. Czy w czasie Chanuki podaje się specjalne potrawy?

- Jemy wszystko, co jest smażone na oliwie lub oleju. Bardzo popularne są placki smażone placki ziemniaczane zwane latkes, można również przyrządzić placuszki z cukinii lub marchwi. Ulubioną chanukową słodkością są pączki zwane po hebrajsku sufganijot.

Jak żydowskie rodziny spędzają świąteczny czas?

- Świętujemy śpiewając chanukowe piosenki, wręczając dzieciom prezenty, grając w gry.

- Tak. Bardzo popularną grą jest drejdl, czyli bączek, którego cztery ścianki są ozdobione czterema literami hebrajskiego alfabetu. Jedna litera różni się w Izraelu i diasporze, a to dlatego, że w diasporze te cztery litery są pierwszymi literami w zdaniu " nes gadol haja szam" (hebr. wielki cud stał się tam), a w Izraelu "nes gadol haja po" (hebr. wielki cud stał się tu). Gra polega na tym, że każdy uczestnik kręci drejdlem, czyli bączkiem, i w zależności od literki - bierze nagrodę, dorzuca ją do wspólnej puli lub traci kolejkę.

A co może być nagrodą?

- Można grać na prawdziwe pieniądze, ale częściej, szczególnie z dziećmi, gra się na tzw. Chanuke-geld, czyli czekoladki w kształcie monet.

Dziękuję za rozmowę.