Noce spadających gwiazd 2024. Kiedy deszcz meteorów?

Na początek warto wyjaśnić ważną kwestię: "spadające gwiazdy" nie mają wiele wspólnego ze swoją nazwą. A to dlatego, że:

• ani nie spadają (a przelatują przez atmosferę ziemską); 
• ani nie są gwiazdami - to meteory.

Na czym więc polega faktycznie deszcz meteorów - bo to o nim mowa? To sytuacja, kiedy powłokę gazową otaczającą Ziemię przelatuje jednocześnie wiele meteorów należących do tego samego roju. O "deszczu" mówi się, gdy zenitalna liczba godzinna przekracza 100. Oznacza to, że podczas godziny obserwator może na bezchmurnym niebie zaobserwować co najmniej 100 meteorów przy: 

• widoczności granicznej LM=6,5 mag;
• radiancie roju meteorów w zenicie.

Warto wspomnieć, że to zjawisko obserwowano już w czasach starożytnych. Pierwszą wzmiankę można znaleźć w zapiskach z 16 marca 687 roku p.n.e., z okresu rządzenia w Chinach dynastii Zhou. 

Skoro już wiesz, że po niebie przelatują meteory, a nie gwiazdy, czas się zastanowić czym one są. 

Otóż meteor to świecący ślad pozostawiany przez meteoroid, który porusza się w atmosferze ziemskiej. Jest on zatem zjawiskiem, a nie "fizycznym" obiektem. Swoista "łuna" powstaje, ponieważ z powierzchni meteoroidu uwalniają się pary, które "zderzają się" z nagrzanymi, zjonizowanymi gazami w atmosferze. Może być również efektem powstania dymu w procesie ablacji (topienia się lodu) na meteoroidzie.

Czym zatem jest meteoroid, z którego unosi się świecący ślad? To okruch skalny mniejszy od planetoidy, który porusza się po orbitach wokół Słońca. Orientacyjnie jego średnica może wynosić od 0,1 mm do 10 m. Mniejszy od niego jest już tylko pył kosmiczny.

Warto wiedzieć, że meteoroidy:

• pojawiają się w ziemskiej atmosferze codziennie, w zawrotnej ilości liczonej w przedziale 100-1000 ton tej materii kosmicznej;
• mogą być groźne dla stacji kosmicznej ISS i satelitów, ponieważ przelatując przez ziemską atmosferę mogą je uszkodzić;
• mogą spaść na Ziemię - wówczas określa się je jako meteoryty.

Podsumujmy więc: meteoroidy mogą wytwarzać świecący ślad - to zjawisko jest określane jako meteory. Natomiast meteoryty to meteoroidy, które nie spaliły się w ziemskiej atmosferze i dotarły do powierzchni naszej planety.

Dla omawianego tematu ważne są jeszcze dwa pojęcia. 

Po pierwsze - rój meteorów. Czym jest? To zjawisko związane ze spalaniem się drobinek materii z roju meteoroidów po wejściu w atmosferę Ziemi. Te elementy materii kosmicznej wypływają z jednego punktu w sferze niebieskiej. Nazywa się go radiantem. Roje meteorów wchodzą w ziemską atmosferę cyklicznie, każdego roku, a ich nazwy są zaczerpnięte od gwiazdozbiorów, z których się wywodzą. Np. słynne Perseidy mają źródło w komecie 109P/Swift-Tuttle, której radiant osiąga maksimum aktywności w gwiazdozbiorze Perseusza, a dokładniej niedaleko gwiazdy Eta Persei.

Po drugie - deszcz meteorów. To zjawisko, w którym wiele meteorów należących do tego samego roju przelatuje w tym samym czasie przez atmosferę ziemską. Warto wiedzieć, że:

• terminy przelotów rojów meteorów przez atmosferę ziemską są bardzo zbliżone w kolejnych latach;
• podobna jest również godzina zenitalna (czyli - w uproszczeniu - intensywność deszczu meteorów), choć w niektórych latach może się pojawić nagły wzrost aktywności;
• meteory rzadko kiedy zwiastują pojawienie się meteorytu - w rzeczywistości nie spadają, a najczęściej po prostu spalają się w atmosferze.

Oto najważniejsze roje, które mogą stanowić źródło deszczu meteorów. 

Kwadrantydy. To rój meteorów, który jest aktywny na początku stycznia. 

• Jego nazwa pochodzi od nieistniejącego już gwiazdozbioru Kwadrantu Ściennego, obecnie stanowiącego część Wolarza. 
• Jego radiant znajduje się na styku gwiazdozbiorów Wolarza, Herkulesa i Smoka.
• Meteory poruszają się z prędkością ok. 41 km/s, która jest uznawana za średnią.
• Czas jego maksymalnej aktywności jest bardzo krótki i pojawia się gwałtownie - długość piku to ok. 6-8 godzin. Trzeba się więc natrudzić, aby je zobaczyć.

Lirydy pojawiają się na niebie w drugiej połowie kwietnia.

• Ich radiant jest ulokowany na pograniczu konstelacji Lutni i Herkulesa.
• Są dość szybkie - ich prędkość to ok. 49 km/s.
• To o Lirydach jako pierwszych wspominają kroniki.
• Obserwacje warto zacząć od ok. godz. 21:00.

Eta Akwarydy pojawiają się od połowy kwietnia do końca maja, a maksymalna aktywność przypada zazwyczaj na początek tego drugiego miesiąca.

• Ich nazwa wzięła się od gwiazdy Eta Aquarii, która znajduje się w gwiazdozbiorze Wodnika. To właśnie w jej okolicy swój radiant ma ten rój meteorów.
• Powstały na skutek przelotu komety Halleya.
• Ich radiant jest nisko położony, przez co najciekawsze widowisko można obserwować ok. 2:00 nad ranem. Wówczas meteory "wystrzeliwują w górę".
• Meteory mają długie smugi, przez co daje się je łatwo zauważyć.
• Te "spadające gwiazdy" są dość szybkie - poruszają się z prędkością ok. 66 km/s.

Perseidy są chyba najlepiej znanym rojem meteorów - m.in. z uwagi na regularność ich pojawiania się. Można je zaobserwować od połowy lipca do drugiej połowy sierpnia. Kulminacja roju następuje mniej więcej w połowie sierpnia.

• Rój wywodzi się z komety 2099P/Swift-Tuttle.
• Jego radiant przebiega przez trzy gwiazdozbiory: Kasjopei, Perseusza i Żyrafy, ale maksimum aktywności ma miejsce przy jednej z gwiazd z konstelacji Perseusza.
• Jest obserwowany od ponad 2000 lat. Często mówi się o nim "łzy św. Wawrzyńca".
• Perseidy najłatwiej dostrzec w drugiej połowie nocy oraz nad ranem.

Drakonidy pojawiają się na niebie co roku, na początku października.

• Nazwa wywodzi się od gwiazdozbioru Smoka, w którym znajduje się radiant tego roju.
• Drakonidy stanowią pozostałość po komecie 21P/Giacobini-Zinner, przez co wzmożona aktywność tych meteorów występuje w latach, gdy zbliżałaby się ona do Słońca.

Orionidy pojawiają się w okresie między początkiem października a początkiem listopada, a ich maksimum ma miejsce w drugiej połowie miesiąca.

• Ich radiant znajduje się na pograniczu gwiazdozbiorów Oriona i Bliźniąt.
• Są związane z kometą Halleya.
• Prędkość roju to ok. 66 km/s.
• Obserwowano je już w czasach starożytnych.
• Mówi się o 12-letnim cyklu aktywności Orionidów, związanym z wpływem grawitacji Jowisza.
• Orionidy najlepiej obserwować je w drugiej połowie nocy, od 3:00 aż do świtu.

Leonidy. Ten rój meteorów jest aktywny w środkowej części listopada, a na deszcz meteorów można liczyć mniej więcej 17-18 listopada.

• Nazwa roju pochodzi od podwójnej gwiazdy Gamma Leonis, w pobliżu której znajduje się jego radiant.
• To najszybsze meteory, poruszające się z prędkością aż 72 km/s!
• Meteroidy, które tworzą rój Leonidów, są materią wyrzuconą z komety 55P/Tempel-Tuttle.

Geminidy to rój meteorów, który można wypatrywać na niebie w grudniu, a zwłaszcza w połowie miesiąca.

• Ich nazwa pochodzi od gwiazdozbioru Bliźniąt (Gemini), ponieważ radiant Geminid znajduje się w okolicy gwiazdy Kastor.
• Te meteoroidy tworzące rój meteorów powstały po rozpadzie planetoidy (3200_ Phaeton).
• Mimo że często tworzą deszcze meteorów, zostały stosunkowo późno odkryte. Nastąpiło to dopiero w XIX wieku.
• Geminidy najlepiej obserwować je w pierwszej połowie nocy, ale są widoczne aż do świtu.

W 2024 roku będzie można wielokrotnie podziwiać deszcze meteorów. Poniżej wskazujemy konkretne daty, które będą najbardziej sprzyjały "nocnym polowaniom".

Szansa na zobaczenie pierwszego spektaklu świetlnego na niebie pojawi się już 3 i 4 stycznia 2024 roku. Spadające gwiazdy, jakie się wtedy pojawią, to Kwadrantydy. Księżyc wejdzie wówczas w ostatnią kwadrę, co - przy braku zachmurzenia - może dać warunki do obserwacji nieba.

Na kolejny deszcz meteorów trzeba będzie poczekać do kwietnia i maja. Do kiedy dokładnie?

• 21-22 kwietnia 2024 roku - spadające gwiazdy, które osiągną wtedy swoje maksimum, to Lirydy. Uwaga! Obserwacje może utrudniać bliskość pełni Księżyca.
• 4-5 maja 2024 roku - spadające gwiazdy ponownie zagoszczą na niebie. Będą to Eta Akwarydy. To okres tuż przed nowiem Księżyca, więc ich obserwowanie może być dość łatwe.

Na letnim niebie spadające gwiazdy pojawią się dwukrotnie. 27 i 28 lipca 2024 roku spadające gwiazdy widoczne na niebie to Południowe Delta Akwarydy. O której godzinie spadające gwiazdy będą najbardziej wyraźne? W pierwszej połowie nocy, ok. 23:30.

Perseidy to najsłynniejszy rój meteorów. Jest on aktywny na niebie w okolicach między 17 lipca a 24 sierpnia. 

Kiedy obserwować Perseidy w 2024 roku? 12 sierpnia 2024 roku spadające gwiazdy osiągną maksimum. Ponieważ Księżyc znajduje się wówczas w pierwszej kwadrze, obserwacje najlepiej rozpocząć około północy. Wówczas jego blask nie powinien już zakłócać widoczności.

Kolejny podniebny taniec będzie można obserwować w październiku. To wtedy na niebie pojawią się Drakonidy? Kiedy dokładnie? 8 i 9 października 2024 roku spadające gwiazdy z tego roju osiągną maksimum aktywności.

O której będą spadające gwiazdy w październiku? Ich aktywność rozciągnie się na dwa wspomniane dni. Jednak z uwagi na to, że Księżyc będzie się zbliżać do pierwszej kwadry, najlepiej rozpocząć obserwacje po północy.

W listopadzie, o ile pogoda pozwoli, warto poszukać na niebie Leonidów. 18 listopada 2024 roku spadające gwiazdy z tego roju osiągną swoje maksimum aktywności. Obserwacje najlepiej prowadzić w II połowie nocy.

Ostatni deszcz meteorów będzie miał miejsce w grudniu. Najlepszy termin na jego podziwianie to 13 grudnia 2024 roku. Spadające gwiazdy z roju Geminidów osiągną wówczas swoje maksimum. Tej samej nocy nastąpi Zakrycie Plejad przez Księżyc (96%). Będzie się działo!

Pamiętaj! Zanim wybierzesz się na poszukiwanie "spadających gwiazd", warto się dobrze przygotować. Jak?

• Upewnij się, że warunki pogodowe pozwalają na obserwację nocnego nieba. Problematyczne mogą być np. pełnia księżyca czy duże zachmurzenie.
• Wybierz się w miejsce, w którym nie jesteś narażony na tzw. zanieczyszczenie światłem, a niebo nie jest zasłonięte np. przez wysokie drzewa czy drapacze chmur. Dobrze sprawdzą się np. wzgórze czy leśna polana "pośrodku niczego".
• Zabierz ze sobą... okulary przeciwsłoneczne. Noś je przez kilkanaście-kilkadziesiąt minut, aby przyzwyczaić oczy do ciemności. Będą wtedy bardziej wyczulone na zjawiska na niebie.